سفرنامه نويسی به جهت ايفای نقشی چند گانه به طور هم زمان همواره بطور کلی از آثار ادبی فوق العاده ارزشمند در ادبيات فارسی محسوب می شود. نمونه نوعی اين سبک، داستان های عاشقانه ماجراجويانه است که با آميزه ای از مطالعات قومی و درون گرائی فلسفی راوی، روايتی فريبنده از تقابل فرد و جهان پيش روی او را در برابر چشمان خواننده قرار می دهد.

"سفر نامه شهبانو،" نوشته منصوره پيرنيا در عين پايبندی صادقانه به اين سنت غنی ادبی، نو آوری های فنی جديد چشمگيری را به عرصه ادبيات فارسی معرفی کرده است.  در اين سفرنامه تجربه سفر از زبان دو نفر بيان می شود.

يکی از روايت ها متعلق به شهبانو فرح است. روايت ديگر از آن پيرنياست که در عين وفاداری به روايت شهبانو هرگز استقلال انديشه خود را از دست نداده است. حضور تقريباً دائمی منصوره پيرنيا در سفرهای ياد شده در اين کتاب، باعث می شود که وی بتواند، هرجا که لازم است، ديدگاه و نگرش خود را در گزارش سحر انگيز ديدارهای شهبانو از چهار گوشه ايران ابراز کند. روايت پيرنيا گاهی مخالف روايت شهبانوست. در نهايت اما، با ايفای نقشی تکميلی، زاويه ای اضافی و جديد  به آن می افزايد و توجه خواننده را به منظری عميق تر هدايت می کند. صدای شهبانو فرح در اين روايت بسيار سنجيده و شاهانه است، و در عين اينکه گاهی نوستالژيک  و حتی غم انگيز به گوش می رسد اما هرگز به ورطه احساسات سقوط نکرده است. آشکار است که شهبانو رابطه ای عميق و تقريیاً صوفيانه با سرزمين مادری و مردم آن ايجاد کرده است. او آخرين همسر شاه و مادر چهار فرزند اوست. اما اين سفرنامه بٌعد ديگری از شخصيت و باورهای شهبانو را نشان می دهد: مبنی براينکه وی نه تنها روحاً بلکه جسماً نيز با اعتقاد با ايران ازدواج کرده است. چنين باوری، ناشی از خود بزرگ بينی  شهبانوی ايران، که اکنون در حال تبعيد به سر می برد، نيست.او در برابر عظمت زيبائی ايران و بيکرانی رنج ها و محنت هایی که اين کشور طی قرون متحمل شده است تواضع و فروتنی صادقانه ای را به نمايش می گذارد. اين سفرنامه بيانه ای سياسی يا گزارشی در پيشگاه تاريخ نيست. بلکه تمامی تلاش وی بر آن است که خواننده را نيز در بخشی از شادی ها و محنت هايی که او طی بيست و پنج سال سفر به تقريباً هر گوشه از سرزمين مادری اش تجربه کرده است سهيم کند.

اين سفرنامه حاکی از آنست که شهبانو بيننده ای تيزبين و شايد مهم تراز آن شنونده ای صبور است. ما او را در ميان قبائل صحراگردی که مشغول گفتگو در باره زندگی روزمره خو د هستند، در ميان مراکز صنعتی مدرن در حين مذاکره در مورد تکنولوژی پيشرفته بامهندسان بلند پايه، و در حال گريستن در برابر زيبائی محض و نالوده معماری کهن برخی از روستاهای کوير مشاهده می کنيم. آشکار است که شهبانو در روستاهای دور افتاده بيشتر احساس آرامش و راحتی می کند تا در کلان شهرهائی مثل تهران بزرگ.

روايت پيرنيا، نه تنها حاوی نکاتی واقعی است که احتمالاً در برخی موارد از قلم شهبانو افتاده است بلکه دربر گيرنده عناصری از طنز و لطيفه گوئی نيز هست. همچنين در ميان اين  دو روايت طنينی از صداهای ديگر را می شنويم که همچون همسرايان در بين اين دو صدا به گوش می رسد. اين طنين تازه صدای مردمی است که اين دو راوی طی سفرها با آنها روبرو شده بودند. همچنين آثار بيش از صد گردشگر ايرانی و اروپائی است که پيرنيا قبل از نوشتن اين کتاب به آنها مراجعه کرده است. نقش و عملکرد اين همسرايان کمک به پيشبرد روايت، افزودن اطلاعات تازه و اضافی، توجه دادن به رويداد بعدی، و تائيد روايت دو قهرمان اصلی اين سفرنامه است.

ايران سرزمينی است وسيع که منطقه ای به وسعت اسکانديناوی و سيسيلی را در بر می گيرد. اين سرزمين همچنين بسيار متنوع است. کوه های پوشيده در برف البرز و زاگرس، که از بلندترين کوه های جهان به شمار می روند، تا چشم اندازهای مهتابی کوير، جنگل های گرمسيری سواحل خزر تا سواحل بارانی خليج عمان، گردشگر ايرانی را با موقعيت جغرافيائی و آب و هوائی که دارای تنوع حيرت آور و شگفت انگيزی است روبرو می کند.

ايران پانزدهمين کشور بزرگ جهان و دومين صادر کننده نفت است. ايران حافظ خليج فارس، راه آبی استراتژيکی است که بيش از پنجاه در صد از صادرات نفت جهان از آن می گذرد. ايران همچنين سرزمين قالی ايرانی، پسته، گربه و خاويار نيز است.

اين سفرنامه علاوه بر معرفی همه اين ويژگی ها، ما را با برخی از مناطق شگرف تاريخی که ايران را همواره به يکی از مناطق رويائی گردشگران بدل کرده است، نيز آشنا می کند.پرسپوليس، مساجد اصفهان و يزد، شيراز و باغ های ديدنی اش، معبد آناهيتا در همدان، و آثار و ابنيه ايلامی ها و يا بقولی آنزان ها در خوزستان. اما موفقيت ويژه اين سفرنامه آشنا کردن خواننده با تنوع قومی مردم اين سرزمين است.  زيرا اين سفرنامه در وحله اول، داستان ارتباط انسانی است تا سبک گزارش گردشگری مدرن با شيوه کارت پستالی، عکس های فوری، و مناظر چشم گير.

ما در اين روايت، با شهبانو فرح به عنوان راهنمای سفر، با ترکمنانان در دشت های آسيای  ميانه آشنا می شويم؛ با بلوچ ها در مجاورت اقيانوس هند چای می نوشيم؛ به آوازهای جنگی و عشقی کردان جنگجو و قبائل لر گوش می سپاريم؛ به بذله گوئی های گيلک های تيزهوش و زبان آور می خنديم؛ و با قبائل صحرا گرد قشقائی و ممسنی در مورد کوچ نشينی به بحث و گفتگو می پردازيم.

اين  سفرنامه را می توان به دلائل گوناگون مطالعه کرد. برای خواننده معمولی نوعی سرگرمی نمايش گونه است. اما برای خواننده مشتاق آشنائی با سرزمين و اقوام ايرانی، اين کتاب حاوی گنجينه ارزشمندی از اطلاعات  تاريخی، قومی، معماری، جغرافيائی و مردم شناسی است که با آميزه ای از حکايات، ضرب المثل ها و رويدادهای ساده و روزمره به اثری قابل خواندن و لذت بخش تبديل شده است. به طور کلی اين کتاب فهرست کاملی از همه عناصر ديدنی ايران است.  بيش از دويست عکس تمام رنگی توسط عکاس مشهور ايرانی پيتر کارپتيان و عکاسان ديگری که با دوربين هايشان زيبائی و سحر سرزمين پارس را ضبط کرده اند به خواننده کمک می کند که خود را يکی از گردشگران سفرنامه محسوب کند. کتاب همچنين مزين به طرح های فراوانی از هوشنگ سيحون، يکی از هنرمندان و معماران پيشرو ايرانی، و همچنين خود شهبانو فرح است.

سفر نامه شهبانو فرح، کتاب زيبائی است که با نگاهی عاری از تعصب و تنگ نظری و با ويرايشی زيبائی شناختی طراحی و تنظيم شده است. خانم پيرنيا از پيشگامان روزنامه نگاری در ايران است. وی يکی از اولين زنان معدودی بود که حلقه انحصار روزنامه نگاری زنانه را در ايران شکافت تا گستره ای از رويدادهای متنوع، ازبرنامه های فرهنگی گرفته تا سياسی و ديپلماتيک را گزارش کند. يکی از ماموريت های طولانی وی گزارش سفرهای شهبانو بود. اين ماموريت به يک همکاری، وشايد بتوان گفت  به نوعی دوستی انجاميد که بيش از چهار دهه به  طول کشيد. کتاب حاضر ميوه وثمره آن سالهاست!